Trong tác phẩm Chí Phèo của Nam Cao có một điểm đáng lưu ý: cái hệ thống không gian xuất hiện trong đời Chí Phèo: Lò Gạch cũ ,nhà của những người nghèo khổ, nhà của bác kiến, nhà tù, Làng Vũ Đại, vườn chuối ven sông, nhà Bá Kiến rồi lại lò gạch cũ. Anh chị hãy phân tích ý nghĩa của sơ đồ trên
A Đặt vấn đề
B Giải quyết vấn đề
1 Khái quát
- Không gian là nơi nhân vật hoạt động và tồn tại nhưng không gian trong truyện ngắn Chí Phèo là một loại ngôn ngữ nghệ thuật nhiều tầng ý nghĩa nó góp phần bộc lộ sâu sắc và ấn tượng hơn về chủ đề của tác phẩm là nẻo đường đi tìm nhân cách của một con người khốn cùng
2 Phân tích
- Vòng không gian trong tác phẩm Chí Phèo: Từ cái lò gạch cũ… vườn chuối ven sông… Đó đều là không gian xuất hiện tuần tự gắn liền với cuộc đời của Chí Phèo và từng điểm không gian ấy có ý nghĩa quan trọng khác nhau đối với số phận của nhân vật
- Kiểu kết cấu vòng tròn: Có Tác dụng như một tín hiệu nghệ thuật phản ánh cuộc đời quẩn quanh bế tắc của nhân vật trong xã hội. Kết cấu vòng tròn này thường thể hiện ở việc lập lại các tín hiệu đầu tác phẩm và cuối tác phẩm. Thì trong tác phẩm Chí Phèo đó là chi tiết của hình ảnh cái lò gạch cũ, ở đầu tác phẩm cái lò gạch là nơi người ta đã thấy Chí Phèo trần truồng xám ngắt trong chiếc váy đụt. Cuối tác phẩm đó là hình ảnh cái lò gạch thoáng qua trong đầu Thị Nở khi nhìn nhanh xuống bụng của mình
-> Ý nghĩa: cái lò gạch bỏ không là nơi ẩn giấu những sinh linh vô thừa nhận điều đó thể hiện cái vòng luẩn quẩn của xã hội. Xã hội ấy sẽ vẫn còn có những Chí Phèo con nối tiếp nhau đời sống, cuộc sống bi kịch cho chính mình và gieo rắc cho những người xung quanh
- Trong chuỗi của cuộc đời Chí còn có nhiều điểm quan trọng khác:
- Nhà của những người nghèo khổ: là nơi nương tựa trong cuộc sống nghèo khổ của nhân vật Chí Phèo. Bà góa mù, Vợ chồng bác phó cối không con, họ đều là những người lao động nhọc nhằn nhưng chính họ lại là người cưu mang và nuôi Chí lớn lên bởi họ có tình thương một điều bình thường mà Nam Cao vẫn thường chú trọng
- Rời khỏi không gian ấy Chí rơi vào nhà Bá Kiến nơi mà Chí bóc lột cả sức trẻ tuổi xuân và lòng tự trọng. Nơi Chí bị tước đoạt bị coi thường với mọi quyền sống mà ai cũng có. Bà Ba vợ Bá Kến đã tước đi quyền tự trọng trong Chí, Bá Kiến đã tước đi quyền tự do của Trí
- Từ không gian nhà Bá Kiến Chí bị đẩy vào một vòng luẩn quẩn khác đó là nhà tù. Nhà tù đã biến một anh Chí hiền lành trở thành một thằng xa đà ăn mặc, cư xử chẳng giống ai đặc biệt hắn có món nghề “ăn vạ” với bất cứ ai
- Từ nhà tù Chí Phèo trở về làng Vũ Đại với một bộ dạng mới và không ai trong dân làng nhận ra anh Chí ngày xưa nữa. Dần dần từ tha hóa Chí Phèo trở thành con quỷ dữ của Làng Vũ Đại. Làng Vũ Đại chính là nơi Chí tìm về sau khi ra tù bởi giống như với mọi người nông dân Chí Phèo đều gắn bó với làng quê của mình nhưng ở đó lại có Bá Kiến kẻ lợi dụng. Người biến Chí Phèo thành quỷ dữ Ở đó cũng có những người dân hiền lành và trong vô thức Chí thèm được trò chuyện được chung sống nhưng tất cả mọi người đều xa lánh tránh mặt Chí bởi họ không coi Chí là một con người
- Trí tìm đến vườn chuối ven sông gặp Thị Nở cuộc gặp gỡ đêm đó đã khiến Chí nhận ra mình đã già, mình đã có cuộc sống yên bình hiền lành và Chí được biết đến một sự chăm sóc của bàn tay đàn bà như thế vườn chuối đã trở thành không gian của tác giả. Dường như nó đã kéo Chí tỉnh dậy khỏi những cơn say triền miên bất tận trong cuộc đời
- Nhưng Chí không có quyền trở lại làm người lương thiện và Chí đã tìm đến nhà Bá Kiến nơi Chí giết chết thủ phạm đã gây ra bi kịch và tự kết liễu bi kịch cuộc đời bằng cái chết. Vậy nhà Bá Kiến đã trở thành không gian tập trung nhất của xung đột đó là xung đột giữa Chí Phèo (một người nông dân bị bần cùng hóa) và Bá Kiến (một tên địa chủ gian xảo) xung đột bắt đầu từ khi Chí bị đi ở tù, xung đột trên khi Chí trở về làng ăn vạ lần nào Bá Kiến cũng thắng nhưng trong xung đột cuối cùng thì Bá Kiến không thể nào lường hết được và đã bị Chí Phèo đâm chết. Có thể coi đây là một vòng luẩn quẩn có tính chất cơ đọng nhất của bi kịch bởi cho dù Chí đã tìm đúng kẻ thù của mình nhưng vẫn rơi vào bế tắc và chỉ còn có cách duy nhất là tìm đến cái chết
3 Đánh giá
- Chuỗi điểm vòng trong tác phẩm là mô hình ngắn gọn cho mô hình chủ đề Chí Phèo diễn biến theo vòng và mức độ của bi kịch thông qua chuỗi điểm vòng này người đọc thấy được số phận và bi kịch của người nông dân trước cách mạng tháng Tám nói chung và bi kịch của Chí Phèo nói riêng
C Kết thúc vấn đề
- Khi tìm hiểu vào chuỗi điểm vòng trong chủ đề Chí Phèo người đọc thấy rõ sự thành công của tác giả trong việc khắc họa về số phận về bi kịch chủ đề nhân vật. Đồng thời càng nhận thức sâu sắc hơn về tư tưởng nhân đạo của nhà văn
