Con người luôn hướng tới cái đẹp và cái thiện

Con người vốn là tổng hòa của các mối quan hệ xã hội. Thông qua các mối quan hệ xã hội, con người bộc lộ được bản chất của mình. Hòa Vang vốn trân trọng con người và trân trọng cõi người như vậy, nên việc tìm ra bản chất con người trong các mối quan hệ với cộng đồng cũng phần nào bày tỏ được chiều sâu tư tưởng của nhà văn. Trong hai truyện ngắn Nhân sứ và Sự tích những ngày đẹp trời, Hòa Vang không đi sâu vào mối quan hệ giữa con người với cộng đồng, nhưng không phải là không nhắc tới. Những nhân vật thể hiện được mối quan hệ với cộng đồng này đều thuộc lớp nhân vật phụ. Đó là Sơn Tinh và Hùng Vương trong Sự tích những ngày đẹp trời và Như Lai trong Nhân sứ.

Các nhân vật vừa được nhắc đến trên đây đều là những bậc chí tôn, đứng đầu một đất nước, một vùng, và cả một cõi. Vì thế, tất yếu họ đều có điểm chung. Họ đều là những con người lý trí, tỉnh táo, luôn đặt bổn phận lên đầu. Vua Hùng vì coi trọng bổn phận, coi trọng công việc nên mới kén rể một cách rất thiên về việc như thế. Hùng Vương qua lời nhận xét của Thủy Tinh cũng rõ ràng là một người như vậy: “Phụ vương em quả không hổ tiếng là người đứng đầu trăm họ, lo toan biết bao công việc. Cho nên đã trọng việc hơn trọng tình”. Nếu như Thủy Tinh là một kẻ lụy tình thì Sơn Tinh rõ ràng là một người lụy việc: “Và Sơn Tinh, quả thật, thâm trầm điềm đạm như núi và khôn ngoan vững vàng như đất”. Phải như vậy thì chàng mới được một vị Vua đứng đầu trăm họ ưu ái gả con gái cho. Như Lai trong Nhân sứ là một bậc chí tôn, luôn điềm đạm, thông suốt và thấu tình đạt lý. Ngài luôn hiểu rõ và làm đúng vai trò của mình, giữ được sự tôn kính trong mắt người đời.

Nếu mối quan hệ giữa con người với cộng đồng chỉ đơn giản như vậy thì chẳng khác gì thời sử thi hay phong kiến. Cái độc đáo của Hòa Vang là tác giả đã nhìn nhận cách ứng xử của con người trong quan hệ cộng đồng như thế nào? Các nhân vật này đều giữ trong mình một ngọn hỏa tâm kì diệu. Ngọn hỏa tâm này chính là tấm lòng thiện, tấm lòng đẹp của con người tỏa ra cộng đồng. Nhắc tới điều này, ta phải nhớ lại cội nguồn của cái quan niệm hạt bụi người bay ngược đã đi theo Hòa Vang suốt cả sự nghiệp văn chương. Hạt bụi người chúng ta đã nhắc tới nhiều, nhưng tại sao lại là bay ngược? Nhà phê bình văn học Văn Giá đã kể một câu chuyện thế này: Có một lần Hòa Vang đi vào ngôi chưa của miền trung Nam bộ, ông nghe được một câu “Hoa nào cũng có hương. Hương hoa nào cũng bay xuôi theo chiều gió. Chỉ thật Tâm Hương mới bay được ngược chiều gió”. Từ đó nhà văn mới lấy cái tứ Hạt bụi người bay ngược. Hạt bụi nào cũng sẽ bay xuôi theo chiều gió, nhưng chỉ có hạt bụi có tâm mới bay ngược được chiều gió mà thôi, bay ngược để bay về với cõi Đẹp, cõi Thiện. Các nhân vật trong mối quan hệ với cộng đồng đã dùng cái tâm sáng trong, đẹp đẽ của mình để đối nhân xử thế. Sơn Tinh là vị thần núi hiền từ, thông suốt và thấu hiểu mọi nhẽ, sẵn sàng tha thứ và đồng cảm cho tình yêu của Mỵ Nương và Thủy Tinh, dẫu rằng đối với ngài, đó thực ra là một sự phản bội.

Hành trình bay ngược của mỗi hạt bụi hay mỗi đời người bao giờ cũng nhọc nhằn. Và cũng chính hành trình đó là hành trình tự giác ngộ tới chân lý của cái Đẹp và cái Thiện, phải khó khăn và phải trả giá thì đến lúc đạt được ta mới thêm trân trọng cái lấp lánh, tinh khôi của hạt bụi đó!

KẾT LUẬN

Quan niệm về con người của Hòa Vang tựu chung được nhìn nhận trong ba đặc điểm: con người là hạt bụi nhơ bé trong cuộc đời, con người luôn trong trạng thái đối thoại với bản thể của mình, con người luôn hướng đến cái đẹp, cái thiện. Hạt nhân cốt lõi trong cảm hứng triết luận của Hòa Vang chính là lòng yêu thương, trân trọng con người. Ông đề cao cõi người, đề cao hạnh phúc nơi trần thế, đề cao cả sự bất toàn của thực tại. Đó là cách mà hạt bụi người bay ngược Hòa Vang bay đến với độc giả, và ở lại trong dòng chảy bất tận của văn chương.