Quan niệm nghệ thuật về con người trong Ông già và biển cả phần 6

 Con người với thiên nhiên

Thiên nhiên là người bạn đồng hành với con người

Trên biển cả bao la, bạn đồng hành cuả Santiago không có ai khác ngoài con cá Kiếm. Sự cảm nhận của ông lão đối với con cá Kiếm không chỉ dừng lại ở mức độ của một người đi săn đới với con mồi của mình mà còn cao hơn nữa là sự cảm thông bộc lộ ở những lời đối thoại của ông lão với con cá. Những lời lẽ và ý nghĩa này đã biến con cá thành một nhân vật có linh hồn: "cá này tao sẽ cầm cự với mày cho đến chết" [6;413] -"cá này, tao rất yêu và ngưỡng mộ mày. Nhưng tao sẽ giết mày trước khi ngày kết thúc" [6;414] -"gió nhẹ, cá này thời tiết thuận cho ta là hơn cho mày" [6;419] -"tin xấu cho mày đây cá" [6;421] Ông lão đã mệt mỏi trong cuộc vật lộn với con cá nhưng ông không biêt người bạn của mình có mệt mỏi không "cá này, nếu mày không mệt mỏi thì mày đúng là dị thường" [6;423] hay "mày cảm thấy thế nào hả cá? còn tao thì thấy khỏe..." [6;427] Đã có lần ông lão trực tiếp nói ra rằng "con cá cũng là bạn của ta" vì thế việc giết con cá Kiếm là buộc phải làm mà ông lão không muốn tí nào "ta chưa hề được nhìn thấy hay nghe nói về một con cá nào như thế. Nhưng ta lấy làm mừng vì chúng ta không phải giết những vì sao". Mệt mỏi vì cuộc chiến đấu, ông lão đã nói như cầu xin con cá kiếm "đừng nhảy, cá. Đừng nhảy", "cá này, dẫu sao thì mày cũng chết. Mày muốn tao cùng chết à" [6;438].

Thiên nhiên là biểu tượng của cái đẹp, là ước mơ chinh phục của con người

Biển cả là hiện thân của cái đẹp, là biểu tượng cho cái đẹp của tự nhiên. Ông lão là con người biết nhìn nhận, khám phá, phát hiện và biết trân trọng cái đẹp. Còn biển chính là đối tượng là hiện thân của cái đẹp để ông lão tôn vinh, chiêm ngưỡng, chinh phục. Đối với cảm nhận của ông lão thì mọi thứ trên biển đều đẹp, kể cả cá Mập nhưng trừ bộ hàm sắc nhọn của nó. Biển cả cũng là nơi mà ông lão hướng tới, nơi ông làm việc, thể hiện tài năng và để sinh tồn, nhờ biển ông có thể bắt được những con cá, nó là công việc là cuộc sống của lão. Ông chinh phục biển cả bằng tất cả khả năng của mình, nhưng đồn thời biển cả cũng chinh phục ông lão bằng tất cả sức mạnh và vẻ đẹp của nó. Cuộc chiến đấu giữa ông lão và con cá Kiếm đã thể hiện rõ điều đó. Con cá Kiếm vừa là mục tiêu vừa là điều ông muốn vươn tới "ước gì ta là con cá" nhưng "ta sẽ giết nó dẫu nó có kiêu hãnh và vĩ đại đến nhường nào. Coi nó là bạn nhưng vẫn phải chinh phục nó vì chỉ có thế ông lão mới chứng tỏ được bản lĩnh của mình trước tất cả mọi người. Chỉ có câu được con cá ông lão mới xứng đáng với lòng ngưỡng mộ của cậu bé Manolin. Đã có lúc Santiago coi con cá là một kẻ trượng phu, kiêu hùng "mày đang giết tao, cá à. Nhưng mày có quyền làm như thế. Tao chưa thấy bất kỳ ai hùng dũng, duyên dáng, bình tĩnh, cao thượng hơn mày, người anh em ạ. Hãy đến và giết ta đi. Ta không quan tâm chuyện ai giết ai" [6;439]. Ông lão chấp nhận cái chết vì ông lão đã coi con cá như một người hùng và chiến thắng dành cho những người xứng đáng với nó.

Con cá Kiếm còn là biểu tượng của cái đẹp. Đó là vẻ đẹp của sự hư ảo nhưng cũng là vẻ đẹp thực sự. Cái hư ảo đó là rồi tất cả chỉ còn lại bộ xương. Còn vẻ đẹp thực sự là do người ta đo được "từ mũi đến đuôi tất cả dài sáu mét" [6;458] và nhìn vào đuôi bộ xương mà người ta phát biểu rằng "Con cá thật ra trò! Chưa từng có một con cá như thế" [6;458]. Hình ảnh con cá Kiếm trước khi ông lão chiếm lĩnh nó thật là đẹp. Vẻ đẹp của nó được miêu tả trực tiếp từ xa đến gần, từ cảm nhận trực tiếp đến cảm nhận gián tiếp. Nó bình tĩnh, cao thượng, hùng dũng duyên dáng trong mắt ông lão. Sự xuất hiện lần cuối cùng của nó thật ấn tượng: tung mình lên không trung khi đã mang trong mình cái chết... Nó là biểu tượng cho vẻ đẹp của thiên nhiên, là biểu tượng cho vẻ đẹp của ước mơ khát vong kỳ vọng của con người. Dù chỉ còn lại bộ xương nhưng với ông lão đó vẫn là niềm vui, tự hào của ông sau những ngày mệt nhọc trên biển lớn mênh mông. Tuy vậy bộ xương cũng gợi bao nỗi buồn u ám trong đó. Con cá Kiếm là cái đẹp của tự nhiên, ông lão tiêu diệt nó chính là tiêu diệt cái đẹp. Đó là bi kịch khi ông lão nhận thức được. Bộ xương con cá còn thể hiện cái đẹp hài hòa của con gười với thiên nhiên, khát vọng sống với nghề và phải chiến thắng, thu về con cá lớn xem như là ước muốn hòa mình vào thiên nhiên. Bộ xương là thành quả lao động của một con người giàu nghị lực mang trong mình niềm tin tuyệt dối về chân lý - đã làm người thì không được chịu thất bại.