TÓM TẮT

Chúng ta đang sống trong kỉ nguyên của trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence), tương lai về một thế giới giữa con người và những “cỗ máy giống người” chung sống không chỉ còn nằm trong vùng ranh của giới khoa học. Văn học với khả năng thăm dò hiện thực mẫn cảm và bén nhạy đã có những dự cảm về vấn đề này trong tương lai hậu nhân loại. Sự xuất hiện của “con người nhân tạo” khiến các nhà văn không chấp nhận làm “kẻ đứng bên lề”, mà thể hiện khao khát được cắt nghĩa, lí giải chiều kích hiện thực mới mẻ này. Trong phạm vi bài viết, tôi lựa chọn truyện ngắn “Düssel…” của Ian McEwan để khám phá quan niệm nghệ thuật về con người nhân tạo - như một hình thức đánh dấu bước ngoặt mới của văn học.

Từ khoá : quan niệm nghệ thuật, con người nhân tạo, Düssel…, Ian McEwan.

Đặ t vấn đề

Quan niệm nghệ thuật là yếu tố quan trọng chi phối hành trình sáng tạo nghệ thuật của nhà văn. Quan niệm nghệ thuật về con người là một cách cắt nghĩa, lí giải, cảm nhận của nhà văn về con người được thể hiện trong tác phẩm văn học, thông qua các phương tiện nghệ thuật. Nghiên cứu quan niệm nghệ thuật về con người là hướng tiếp cận nhằm làm rõ dấu ấn, vai trò chủ thể của nhà văn trong việc miêu tả nhân vật; để thấy được tính nhân văn hoặc đánh dấu sự đổi mới của một nền văn học hay một giai đoạn văn học.

Máy móc hay trí tuệ nhân tạo vốn không còn là đề tài xa lạ đối với nền văn học nước ngoài (Do androids dream of electric sheep? - Philip K. Dick, I, Robot - Isaac Asimov,…). Thế giới viễn tưởng trong các sáng tác đang dần được xoá mờ lằn ranh để trở thành thế giới dần-hiện-hữu. Đặc biệt, những năm gần đây đã đánh dấu sự phát triển bùng nổ của AI, chúng ngày càng được cải thiện để “giống người”, bộc lộ rõ tính năng ưu việt trong nhiều lĩnh vực, và đang có xu thế xâm lấn dần sang nghệ thuật - một địa hạt mà trước đây vốn được coi là “độc quyền” trong sáng tạo của con người. Gác lại vấn đề gây nên nhiều luồng tranh cãi này, trí tuệ nhân tạo đã và đang tạo dựng nên một diện mạo độc đáo trong văn học – trên phương diện như một đối tượng được phản ánh.

Theo quy luật tất yếu, khi thế giới thay đổi thì cái nhìn về hiện thực và con người cũng biến đổi. Sự xuất hiện của “quan niệm nghệ thuật về con người nhân tạo” cũng là một sự đáp ứng nhu cầu khám phá những chiều kích hiện thực cuộc sống mới của nhà văn.

Nội dung

Ian McEwan (sinh 1948) là một nhà văn người Anh, được tạp chí The Times vinh danh là một trong 50 nhà văn Anh vĩ đại nhất kể từ năm 1945, còn tờ The Daily Telegraph xếp ông ở vị trí 19 trong danh sách 100 người quyền lực nhất trong nền văn hoá xứ sở sương mù. Ông được trao giải Somerset Maugham năm 1976, giải Whitbread năm 1987, giải Man Booker năm 1998, và giải Jerusalem Prize năm 2011. Düssel… là truyện ngắn mang màu sắc khoa học viễn tưởng, được đăng trên tạp chí The New York Review of Books vào tháng 7/ 2018, đặt tiền đề để Ian McEwan sáng tác tiểu thuyết Machine likes me trong vòng chưa đầy một năm sau đó.

Lấy bối cảnh về một thế giới không gian - thời gian không xác định, truyện ngắn tập trung vào một sự kiện chính duy nhất: cuộc làm tình giữa nhân vật chính xưng “tôi” (con người thật) và một cỗ máy giống người tên Jenny. Dung lượng chính của tác phẩm tập trung vào dòng ý thức của nhân vật “tôi” dưới dạng đối thoại trực tiếp với độc giả, kể về việc thế hệ của mình trưởng thành trong thời kì “quá độ” như thế nào, thế giới biến động mạnh mẽ ra sao khi chung sống với người máy. Cuối truyện, người máy Jenny thú nhận về nguồn gốc xuất thân của mình, gợi ra trong “tôi” nhiều trăn trở về bản chất và giá trị thực sự của loài người.

Quan niệm nghệ thuật về con người nhân tạo của nhà văn Ian McEwan trong tác phẩm được biểu hiện trực tiếp trong cách thức miêu tả nhân vật người máy Jenny và qua sự khúc xạ điểm nhìn của người kể chuyện xưng “tôi” về thế giới.

Đọc tiếp: Quan niệm nghệ thuật về con người nhân tạo trong Dussel phần 2