Đặt vấn đề
Văn học là môn học thuộc về lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn, có nhiệm vụ cung cấp cho HS những kiến thức về văn học, hình thành và phát triển ở HS năng lực tiếp nhận tác phẩm văn học. Chính vì vậy, việc nâng cao chất lượng giảng dạy văn học, nâng cao khả năng tiếp nhận, cảm thụ tác phẩm văn học cho HS, đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực để tạo hiệu quả dạy và học là công việc luôn được quan tâm. Theo tinh thần đổi mới phương pháp dạy học của chương trình giáo dục phổ thông 2018, hoạt đọng dạy học Ngữ văn không đơn thuần nhằm truyền thụ tri thức cho HS mà quan trọng hơn là giúp các em biết cách phân tích, tìm hiểu tác phẩm. Bởi vậy, việc dạy tác phẩm văn học theo thể loại là một vấn đề đã và đang được chú trọng. Mỗi thể loại, mỗi tác phẩm thuộc thể loại được dạy học trong nhà trường đều có cách nói riêng nhằm biểu đạt nội dung riêng. Cách nói riêng ấy chính là dựa vào thi pháp thể loại. Có thể nói, nắm được thi pháp thể loại mới có khả năng “giải mã” được các tác phẩm thuộc thể loại.
Dạy học tác phẩm trữ tình trong chương trình Ngữ văn 6 bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống được xếp vào chủ đề số 2 “Gõ cửa trái tim” với mục tiêu về thể loại là thơ. HS được tìm hiểu hai tác phẩm, trong đó có bài thơ “Mây và sóng” của Ra-bin-đơ-ra-nát Ta-go. Bằng tri thức về thể loại ở phần Tri thức Ngữ văn, GV sẽ hướng dẫn HS vận dụng thi pháp thơ trữ tình để đọc hiểu tác phẩm. Trong đề tài Semina chuyên đề Dẫn luận về thi pháp học, tôi chọn đề tài “Dạy học tác phẩm Mây và sóng theo đặc trưng thi pháp thể loại” để chia sẻ.
Tổ chức dạy học tác phẩm “Mây và sóng” theo đặc trưng thi pháp thể loại
Tiếp cận nội dung thơ theo đặc trưng thể loại
Theo đặc trưng của thơ, một bài thơ được nhận diện bởi nhiều yếu tố. Trước hết là về hình thức cơ bản, mỗi bài thơ thường được sáng tác theo một thể thơ nhất định với những đặc điểm riêng về số tiếng trong mỗi dòng, số dòng trong mỗi bài… Thứ hai, ngôn ngữ thơ cô đọng, giàu nhạc điệu và hình ảnh, sử dụng nhiều biện pháp tu từ (so sánh, điệp ngữ, ẩn dụ,…). Nội dung chủ yếu của thơ là cảm xúc, tình cảm của nhà thơ trước cuộc sống. Thơ có thể có yếu tố tự sự và miêu tả đan xen nhưng những yếu tố ấy chỉ là phương tiện để nhà thơ bộc lộ cảm xúc, tình cảm. Vì thể khi phân tích nội dung tác phẩm, tôi đề xuất sẽ khai thác những yếu tố đó thay vì đi theo nội dung từng phần theo cách tìm hiểu cũ.
