“Mây trắng bay đi cùng với gió
Lòng như trời biếc lúc nguyên sơ
Đắng cay gửi lại bao mùa cũ
Thơ viết đôi dòng theo gió xa”
Trong khổ thơ thứ hai không gian bầu trời mênh mông với hình ảnh mây trắng cùng và những làn gió nhẹ nhẹ tạo ra một khung cảnh bình dị, nguyên sơ. Không gian hiện tại qua các hình ảnh mây trắng bay đi cùng với gió gợi ra cảm giác buồn bã, cô đơn trong không gian rộng lớn. Từ nét bút vẽ thiên nhiên””mây trắng bay đi cùng với gió”, Xuân Quỳnh đã vẽ cả tâm hồn mình bằng những vần thơ rất đỗi chân thực. Phép so sánh tâm hồn như trời biếc là một hình ảnh trừu tượng gợi cho ta thấy niềm tin và hy vọng. Nhân vật trữ tình đứng trước không gian rộng lớn mà bình yên lại có sự hồi tưởng về quá khứ. Thời gian từ hiện tại như được quay ngược lại qua hình ảnh “trời biếc lúc nguyên sơ”. Bầu trời nguyên sơ là bầu trời với một vẻ đẹp trong trẻo, thanh bình không một gợn song. Một vẻ đẹp ban sơ, bình dị và trong lành Màu xanh của bầu trời gợi về tấm lòng thuần khiết của tình yêu thưở ban đầu. Trái tim của thi sĩ như trở về trạng thái bình thản và yên bình như bầu trời lúc nguyên sơ. Thời gian nghệ thuật được nhà thơ Xuân Quỳnh tái hiện đi từ hiện tại ngược về quá khứ qua từ “bao mùa cũ”, cảm nhận về thời gian quá khứ đã qua với những đắng cay trong tình yêu. Xuân Quỳnh với một tâm hồn nhạy cảm và một trái tim khao khát tình yêu thì luôn có những lo âu và trăn trở về tình yêu và cuộc đời. Những đắng cay và nỗi buồn được gửi lại vào những năm tháng đã qua, những mùa xưa cũ giống như bỏ lại phía sau những cay đắng để bước tiếp chặng đường của tương lai. “Đắng cay” ấy là một phần của cuộc đời đã đi qua, đã in hằn thành ký ức. Và ký ức ấy dù tốt đẹp hay phủ kín nỗi buồn cũng là những mảnh ghép trong bức tranh muôn màu muôn vẻ của cuộc sống. Bởi vậy mà Xuân Quỳnh không thể vứt bỏ hay xóa đi mà chỉ gửi lại bao mùa cũ. Gửi lại đắng cay để thôi không ngoại nhìn về quá khứ, không ôm ấp những mộng đẹp tan vỡ mà chon cho mình một tâm thế bình yên, thanh thản và tự do. Từ đó thấy được tâm hồn nhạy cảm và những suy tư của nhân vật trữ tình trước tình yêu và cuộc đời.
“Khắp nẻo dâng đầy hoa cỏ may
Áo em sơ ý cỏ găm đầy
Lời yêu mỏng mảnh như màu khói
Ai biết lòng anh có đổi thay.”
Trong khổ thơ cuối không gian được mở rộng nhiều chiều hướng, mênh mông và rộng lớn qua từ “khắp nẻo”. Hoa cỏ may bé nhỏ trải dài trên những con đường gợi ra khung cảnh bình dị với những cánh hoa cỏ may bay nhè nhẹ mang một vẻ đẹp thơ mộng nhưng thoáng chút trống vắng. Hình ảnh hoa cỏ may – một loài hoa của đồng nội, không kiêu kì, không hương sắc, mộc mạc mà bền bỉ, kiên cương đến lạ lùng. Chỉ cần có gió thổi là cỏ may sẽ đặt chân đến bất cứ đâu bởi đặc trưng mỏng manh và nhẹ. Hoa cỏ may biểu tượng cho tình yêu dung dị, cho hạnh phúc đời thường và cho cả khát khao yêu thương nồng cháy, thủy chung. Trước không gian đó nhân vật trữ tình với sự trăn trở, suy tư về tình yêu đã sơ ý để hoa cỏ may găm đầy áo. Sự sơ ý đó cho thấy trạng thái thẫn thờ và suy tư của Xuân Quỳnh trước cảnh vật và tình yêu.Thời gian nghệ thuật lúc này từ hiện thực chuyển sang tương lại qua câu thơ: “Lời yêu mỏng manh như màu khói. Ai biết lòng anh có đổi thay”. Vì cuộc đời của Xuân Quỳnh có nhiều những mất mát, thiếu thốn trong tình cảm giá đình nên tâm hồn cũng nhay cảm và luôn có sự trăn trở, suy tư trong tình yêu. Đối với Xuân Quỳnh lời yêu mong manh, mơ hồ, khó nắm bắt giống màu khói. Điều đó cho thấy một trái tim yêu với nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau. Sống trong giây phút hiện tại nhưng vẫn luôn có sự âu lo về tình yêu trong tương lai. Một trái tim đã trải qua nhiều trải nghiệm, đau thương trong tình yêu thường nhạy cảm và suy tư nhiều hơn. Thời gian và không gian nghệ thuật trong tác phẩm với sự tác động qua lại lẫn nhau đã thể hiện được tâm trạng, suy nghĩ và cảm xúc của nhân vật trữ tình. Không gian đối lập giữa những hình ảnh của mùa cũ và mới tạo nên sự sự mới mẻ, đa dạng cho tác phẩm. Không gian mênh mông, rộng lớn với các cảnh vật gợi ra trạng thái buồn và sự trăn trở của nhân vật trữ tình thì thời gian vận động từ hiện tại về quá khứ rồi đến tương lại cho thấy tâm tư và suy ngẫm của Xuân Quỳnh về tình yêu và cuộc sống. Qua đó để thấy được tâm hồn nhạy cảm và một trái tim khao khát yêu thương nhưng lại đầy âu lo trước quy luật của tình yêu. Bởi tình yêu là nhịp đập của trái tim nên khi nó quay vần theo vòng xoáy của cảm xúc thì rất khó nắm bắt.
KẾT LUẬN
Trong sáng tác của Xuân Quỳnh, những kỉ niệm cũ thông qua sự hồi tưởng của nhân vật trữ tình với dòng thời gian tâm trạng từ hiện tại về qáu khứ rồi đên tương lai. Không chỉ thể hiện sự vận động của thời gian qua các sự vật mà còn gợi lên những suy tư, cảm xúc trước tình yêu và cuộc đời.Cũng từ không gian và thời gian nghệ thuật, Xuân Quỳnh đã xây dựng một tổ chức không gian kết hợp với thời gian, dùng không gian để biểu hiện thời gian. Bằng không gian con người nhận biết được thời gian và trong bước đi của không gian, ta nhận biết được bước chân của thời gian. Qua đó cho ta thấy ý nghĩa về mối quan hệ của không gian, thời gian và sự vận động phát triển của không gian, thời gian trong tác phẩm là để thể hiện tâm trạng của nhân vật và để thể hiện tư tưởng của nhà thơ trong tác phẩm.
Đọc tiếp: Không gian và thời gian nghệ thuật trong Hoa cỏ may phần 1
