TÓM TẮT

Bài viết phân tích không gian và thời gian nghệ thuật trong tác phẩm “Hoa cỏ may” của Xuân Quỳnh. Phần đầu bài viết nêu khái niệm và ý nghĩa của không gian và thời gian nghệ thuật với mối quan hệ giữa không gian và thời gian nghệ thuật. Sau đó vận dụng cách tiếp cận từ góc độ không gian và thời gian nghệ thuật trong bài thơ “Hoa cỏ may”. Từ đó chỉ ra mối quan hệ giữa trục không gian và thời gian nghệ thuật trong bài thơ để cho thấy tư tưởng, quan điểm của Xuân Quỳnh.

Từ khóa: Xuân Quỳnh, Hoa cỏ may, không gian nghệ thuật, thời gian nghệ thuật.

MỞ ĐẦU

Mỗi một tác phẩm văn chương đều có rất nhiều phương diện nghệ thuật được nhà văn, nhà thơ xây dựng để tạo nên những giá trị và cái hồn cho tác phẩm của mình. Trong tác phẩm đó, tác giả thể hiện quan điểm, cách nhìn và tư tưởng của mình về một vẫn đề nào đó trong xã hội và con người. Chính vì vậy nên ngôn ngữ và hình ảnh trong các tác phẩm văn chương được chọn lọc và trau chuốt kỹ lưỡng. Mỗi một tác phẩm đều có nhiều phương diện nghệ thuật để các nhà văn, nha thơ khai thác. Trong số các phương diện nghệ thuật đó thì không gian và thời gian nghệ thuật là hai phương diện luôn tồn tại chính trong các tác phẩm văn chương bởi nó góp phần tạo nên cái hồn cho tác phẩm.

NỘI DUNG

Khái niệm và ý nghĩa của không gian và thời gian nghệ thuật.

Trong quyển Một số vấn đề thi pháp học hiện đại giáo sư Trần Đình Sử cho rằng: “Không gian nghệ thuật là phạm trù của hình thức nghệ thuật, là phương thức tồn tại và triển khai của thế giới nghệ thuật. Nếu thế giới nghệ thuật là thế giới của cái nhìn và mang ý nghĩa thì không gian nghệ thuật là trường nhìn mở ra từ một điểm nhìn, cách nhìn”. Trong quyển Thi pháp học, tiến sĩ Phạm Ngọc Hiền cho rằng: “Không gian nghệ thuật là không gian phi hiện thực, không thể đo đếm chính xác được, tồn tại trong cảm nhận chủ quan. Không gian nghệ thuật là loại không gian cảm tính thể hiện cách nhìn, cách cảm độc đáo của tác giả và nhân vật.”. Từ những khái niệm và quan điểm trên kết luận: Không gian nghệ thuật là hình thức tồn tại của thế giới nghệ thuật, là một hiện tượng nghệ thuật, một phạm trù nghệ thuật và là một sản phẩm sáng tạo của người nghệ sĩ nhằm thể hiện quan niệm về thế giới. Không gian nghệ thuật trong tác phẩm có ý nghĩa góp phần xây dựng môi trường tinh thần cho con người hoạt động và bộc lộ bản chất. Bởi khi phân tích không gian nghệ thuật là phân tích thế giới nội tâm, không gian tâm lý và tinh thần của nhân vật. Ngoài ra không gian nghệ thuật còn góp phần thể hiện chiều kích tâm hồn của người nghệ sĩ. Nó có xu hướng giải phóng bản thân ra khỏi nơi chật chội của cuộc sống hằng ngày để hướng đến không gian cao rộng hơn. Không gian nghệ thuật còn mang đậm tính dân tộc bởi nó thể hiện dấu ấn cá nhân, dấu ấn dân tộc và màu sắc thời đại. Không gian nghệ thuật sau 1975 thường hướng đến khôg gian thế sự, đời tư và cá nhân. Đó là những không gian bình dị, gần gũi, gắn liền với cuộc sống đời thường của con người. Không gian thế sự với những việc vụn vặt trong cuộc sống để từ đó bộc lộ tâm trạng và suy nghĩ của nhân vật.

Cũng giống như không gian nghệ thuật, thời gian nghệ thuật là một phạm trù nghệ thuật, là một hình tượng nghệ thuật, là một phương thức tồn tại của nghệ thuật. Đó là sản phẩm sáng tạo của người nghệ sĩ đã thể hiện quan niệm về thế giới. Thời gian nghệ thuật không phải là thời gian bên ngoài mà là thời gian người đọc cảm nhận được, trải nghiệm đươc trong tác phẩm với độ dài ngắn khác nhau và độ nhanh chậm khác nhau. Không chỉ vậy, thời gian nghệ thuật là sản phẩm của người nghệ sĩ mang tính quan niệm, tư tưởng của nhà văn về cuộc sống. Thời gian nghệ thuật mang tính hữu hạn đối chất với thế giới hiện thực mang tính vô hạn. Bởi trong mỗi tác phẩm đều có mở đầu và kết thúc. Mặt khác, thời gian nghệ thuật còn mang tính chủ quan còn thế giới hiện thức mang tính khách quan. Thời gian nghệ thuật là sản phẩm sáng tạo của nhà văn nên sẽ thể hiện quan niệm của nhà văn về cuộc đời, con người. Đó chính là thời gian mang tính quan niệm. Ý nghĩa của thời gian nghệ thuật đó là một trong những cách thức hữu hiệu để đi tìm giá trị của văn học. Bởi văn học là nghệ thuật thời gian. Việc khám phá thế giới nghệ thuật giúp ta nhìn thấy được nhịp diệu cuộc sống mà nhà văn miêu tả. Đồng thời giúp ta hiểu được tâm trạng, tâm lý của nhân vật và là phương thức giúp ta tìm hiểu quan niệm về cuộc sống, con người của nhà văn.