Không gian và thời gian nghệ thuật trong Mộ phần tuổi trẻ phần 3

Người đọc có thể thấy được một thể chế chính trị đen tối cùng những âm mưu thủ đoạn chiến tranh bao chùm lên nền trời miền Nam Việt Nam. Vậy xã hội sẽ như thế nào, con người sẽ đi về đâu dưới bầu trời tối kịt ấy? Mở rộng ra, ta còn thấy tác giả đã dựng lên cả không gian rộng – đó là Sài Gòn trong giai đoạn này. Bằng mạch hồi tưởng đứt đoạn của mình tác giả cho chúng ta gặp lại một Sài Gòn trong những thập niên 1960. Ở phương Tây có phong trào tuổi trẻ nổi dậy hướng đến tự do tư tưởng, phong cách năng động cởi mở, cách sống thoáng hơn thật hơn, giải phóng tính dục khác hẳn lối sống Á Đông. Và thế là Sài Gòn đã trở thành “chốn tuyệt vời để hưởng thụ và sa ngã”, “hiện sinh của chủ nghĩa tràn ngập, bọn hippi vong thân”. Một Sài Gòn nông nổi, ngập ngụa trong men rượu, trong những thứ triết lý hư vô để trốn chạy thực tại đầy phũ phàm đầy mất mát. Trong không gian ấy, con người quằn quại, mất phương hướng. Họ cho rằng “Con người có quyền tranh ngôi với thượng đế, là siêu nhân bất diệt. Đám nhân quần sẽ phải phủ phục. Những dân tộc nhỏ mọn chỉ có thể suốt đời làm nô lệ sâu bọ. Cuộc cách mạng nào, không có một cuộc cách mạng nào cả, tất cả sẽ chết, chết hết, cho đến khi có một vị cứu tinh xuất hiện. Tình yêu là tôn giáo duy nhất của chúng ta. Hiện sinh đi, cởi bỏ lớp vỏ trần tục, trần trụi đi, ngập ngụa đi”. Nàng sơn ca Samartha luôn day dứt và dằn vặt với người bạn trai đã chết trận Joey, là nhân vật Khanh lúc nào cũng sẵn sàng tham dự vào một cuộc chiến chỉ để chứng minh mình đang sống, là Amelie không bao giừ thôi thoài nhớ về tình yêu với ngài họa sĩ của nàng. Dường như tất cả các nhân vật đều không phải là những con người hành động, họ luôn ám ảnh trăn trở, day dứt với quá khứ, muốn khao khát làm người cho xứng đáng, muốn được yêu thương hơn nữa là yêu thương người khác. Nhưng dường như tất cả đều vô vọng. Các câu chuyện các số phận cứ lần lượt đen xen nhau dệt thành những đoạn hồi ức miên man, dấp dính những biến động lịch sử. Chiến tranh vẫn đang diễn ra, tiếng súng, tiếng bom hòa chung tiếng người than khóc. Cái chết luôn sẵn sàng chào đón họ. Những con người hiện sinh của chủ nghĩa ngập tràn, sống không lí tưởng, không hoài bão, cũng chẳng đấu tranh. Họ đứng bên lề của lịch sử. Họ chìm đắm trong men rượu chếnh choáng hòa cùng làn khói thuốc mờ ảo hai màu đen trắng. Họ vùi mình vào những cuộc chơi, đám chơi và nhất là tình dục. Trong cái không gian ấy, tác giả đã lột tả lối sống “thoải mái” của bọn hippi: “Vâng, đời là thế! Nào chiến hữu, uống nhé, say nhé, rượu nữa nào, nhạc to lên. Ừ ta bao tất, uống hết đi rồi chết mê li. Những con đĩ ngựa, hãy chổng mông lên nào, kẻo chết mà không kịp hối. Này mấy con ngựa đực đáng thương, những chàng thủy thủ lạc lối sắp đắm tàu, giương buồm lên nào, tuốt vũ khí đi, chúng bây sẽ không giết ai được với cái của ấy cả, bây chỉ có thể làm người ta sướng thôi. Đời thì phải sướng chứ, tại sao phải kiềm hãm sự sung sướng. Nào cùng nhau ta gieo mầm sống ấy, phun nó ra khắp nhâ gian, xưng tụng tên Chúa nào, vì cái nền hòa bình chết tiệc, nào thì Amen”. Hay khi tác giả miêu tả tiếng cười lanh lảnh của Janis – người yêu anh ba “tra tấn những tâm hồn thiếu nữ non tơ, những trái tim gái già khao khát của những người làm công”, hơn thế tiếng cười ấy còn “khiến lũ gà mái sau nhà mắn đẻ hơn”. Và hơn thế là tình một đêm giũa cô gái phương Tây phóng khoảng ấy – người yêu anh Ba với anh Tư. Một mối tình đã hủy hoại hoàn toàn một trí tuệ uyên bác, một con người tài giỏi được tất cả mọi người yêu quý. Tác giả còn tập trung khắc họa mối tình giữa nhân vật “tôi” và Neige, họ yêu nhau bình thản như chẳng hề có chiến tranh. “Tôi” bình thản chải tóc cho Neige trong dinh tổng thống, mặc ngoài cánh cửa sắt của dinh phủ là một cuộc biểu tình đẫm máu, họ bình thản chải tóc cho nhau trong khi “tiếng súng xa xa, những chiếc dùi cui đánh tới tấp vào cơ thể co rút của một thanh niên, máu phun ra từ những cái đầu vỡ”… Họ lờ đi như chẳng có chiến tranh, lép mình bên lề của lịch sử, chỉ biết ăn, chơi, và làm tình. Thật khốn nạn!