Khảo sát từ ngữ biểu đạt thời gian trong Bắc hành tạp lục phần 3

Khái niệm thời gian nghệ thuật

Người ta nhận thấy rằng thời gian là một phạm trù nghệ thuật, là một hình tượng nghệ thuật, là phương thức tồn tại của thế giới nghệ thuật. Đó là sản phẩm sáng tạo của người nghệ sĩ để thể hiện quan niệm về thế giới, là thời gian mà người đọc có thể cảm nhân được, trải nghiệm được ở trong tác phẩm với độ ngắn, dài, tốc độ nhanh – chậm khác nhau và chiều dài hiện tại – quá khứ - tương lai cũng khác nhau. Chính bởi vậy mà thời gian không thể đồng nhất được với thời gian nghệ thuật bởi thời gian nghệ thuật có chiều dài, tốc độ, nhịp độ và hướng vận động phụ thuộc vào sự sáng tạo và tính của quan của nhà văn. Trần Đình Sử có nói rằng: “Thời gian là hình thức tồn tại của thế giới nghệ thuật, được sáng tạo nên trong tác phẩm nghệ thuật…Thời gian nghệ thuật là thời gian do nhà văn sáng tạo ra, vừa thể hiện trạng thái con người trong thời gian, sự cảm thụ thời gian, vừa mở ra lộ trình để người đọc đi vào thế giới tác phẩ m.” [ trang 86, Tác phẩm và thể loại văn học (tập 2)].

Thời gian nghệ thuật mang tính hữu hạn, tự do hơn thời gian vật chất tự nhiên, là thời gian mang tính chủ quan, tự do, ước lệ, nhanh chậm gần với thời gian tâm lý. Nhà văn có thể lựa chọn thời gian sao cho phù hợp với tác phẩm của mình. Nhà văn có thể làm cho thời gian đảo ngược, quay trở về thời quá khứ xa xưa, làm ngưng đọng thời gian trong hiện tại hay cũng có thể đẩy nhanh thời gian tới tương lai tuỳ thuộc vào ngụ ý của mình muốn đưa vào tác phẩm. Chính bởi vậy, thời gian nghệ thuật là sản phẩm sáng tạo của nhà văn, thời gian là 1 biểu tượng, 1 tượng trưng, thể hiện quan niệm. Khi nghiên cứu một tác phẩm văn học, ta cần phải nghiên cứu về cấu trúc của thời gian trong tác phẩm ấy để có thể hiểu tác phẩm một cách sâu sắc, phong phú và đa dạng hơn.