Tóm tắt
Bài viết này bàn về đặc điểm thi pháp trong thơ Nguyễn Quang Thiều – một số phương diện cơ bản góp phần quan trọng làm nên giá trị, đặc trưng và sức hấp dẫn đặc biệt của thơ Nguyễn Quang Thiều. Việc tìm hiểu và khám phá yếu tố thi pháp trong thơ Nguyễn Quang Thiều không phải là điều đơn giản, không phải tự nhiên những sáng tác của Nguyễn Quang Thiều luôn giữ một vị trí đặc biệt trong lòng độc giả. Là một trong những nhà thơ tiêu biểu của giai đoạn văn học đương đại, thơ Nguyễn Quang Thiều phản ánh về cuộc sống qua quan niệm nghệ thuật về con người, đặc điểm không gian, thời gian hay hình tượng tác giả, thi pháp. Chính những điều ấy làm nên những nét đẹp đặc thù, riêng biệt không lẫn vào ai của nhà thơ Nguyễn Quang Thiều.
Từ khóa: Nguyễn Quang Thiều, quan niệm nghệ thuật, không gian nghệ thuật, thời gian nghệ thuật, hình tượng tác giả, thi pháp thể loại, thi pháp.
Abstract
PROSODY CHARACTERISTICS IN NGUYEN QUANG THIEU'S POETRY
This article discusses the poetic characteristics of Nguyen Quang Thieu's poetry – some basic aspects that make an important contribution to the value, characteristics and special appeal of Nguyen Quang Thieu's poetry. Understanding and exploring the poetic elements in Nguyen Quang Thieu's poetry is not simple, but Nguyen Quang Thieu's works always hold a special place in the hearts of readers. As one of the typical poets of the contemporary literary period, Nguyen Quang Thieu's poetry reflects on life through his artistic conception of people, spatial characteristics, time or images of authors, poetics. It is these things that make up the specific and distinct beauty of Nguyen Quang Thieu's poetry.
Mở đầu
Trong giai đoạn văn học đương đại, bắt đầu từ năm 1986, Nguyễn Quang Thiều là một tên tuổi nổi bật với vẻ đẹp, sự sáng tạo riêng biệt đã tạo dấu ấn riêng, phá vỡ quan niệm thông thường. Điều đó được tạo nên từ sự hòa phối của nhiều phương diện, trong đó nổi bật là quan niệm nghệ thuật mới mẻ, cách sử dụng thời gian theo kiểu của riêng mình, không gian làng Chùa, sông Đáy dung dị, gần gũi; hình tượng tác giả, thi pháp thể loại sáng tạo, giàu tính tư tưởng và thẩm mỹ. Đó là những căn nguyên cơ bản làm nên chân dung thi nhân Nguyễn Quang Thiều luôn nổi bật, tươi sáng giữa những gương mặt tiêu biểu của thi nhân Việt Nam đương đại, cũng như sức sống trường tồn không chỉ quá khứ, hiện tại mà cả tương lai của thơ Nguyễn Quang Thiều.
Tổng quan tình hình nghiên cứu
Nguyễn Quang Thiều (1957) là một nhà thơ đương đại Việt Nam tiêu biểu. Ngoài lĩnh vực chính thơ ca tạo nên tên tuổi, ông còn là một nhà văn với các thể loại truyện ngắn, tiểu thuyết, bút ký và tham gia vào lĩnh vực báo chí. Từ những năm 1990, thơ Việt Nam đương đại bắt đầu có sự chuyển đổi lớn về mặt thi phá p và có thể nói, Nguyễn Quang Thiều là nhà thơ đầu tiên, bằng những nỗ lực vượt bậc và tài năng xuất sắc của mình, đã xác lập một giọng điệu mới trong thơ Việt. Thơ văn Nguyễn Quang Thiều bay bổng, ưu tư với những phiền muộn thi ca. Do vậy, từ trước đến nay đã có một số bài viết nghiên cứu về thơ Nguyễn Quang Thiều với những đóng góp đáng kể. Kể từ khi tập thơ Sự mất ngủ của lửa được xuất bản năm 1992, đã có nhiều tác giả như, Trần Mạnh Hảo, Lê Vũ, Đỗ Hoàng, Đoàn Ánh Dương, Lê Thiếu Nhơn, Trần Đăng Khoa, Đào Duy Hiệp… bàn luận về thơ của Nguyễn Quang Thiều trên nhiều phương diện.
Trong công trình Thơ Việt Nam hiện đại và Nguyễn Quang Thiều, tập hợp hơn 20 bài viết từ Hội thảo cùng tên, do Hội Nhà văn Việt Nam và Viện Văn học tổ chức tại Hà Nội đã có những tổng kết và đánh giá tương đối đầy đủ về sự nghiệp sáng tạo của Nguyễn Quang Thiều như đánh giá của Nguyễn Đăng Điệp, Vũ Văn Sỹ, Đông La, Nguyễn Quyến… Trong công trình này, khai thác những hướng tiếp cận, hướng tìm tòi mới mẻ, khả thi từ thế giới ngôn từ của Nguyễn Quang Thiều của các tác giả khác nữa như Chu Văn Sơn, Phạm Xuân Nguyên, Nguyễn Mạnh Tiến, Hồ Thế Hà, Phạm Khải, Trần Quang Quý, Mai Văn Phấn, Nguyễn Đức Tùng, …
Trong cuốn sách Vọng từ con chữ, Nguyễn Đăng Điệp khẳng định Nguyễn Quang Thiều với những thành công và những vần thơ đang ở mức thể nghiệm đã để lại dấu ấn của mình trong tiến trình đổi mới thơ ca, góp phần đưa thơ Việt Nam tiến thêm một bước nữa trên con đường hiện đại.
Nhìn chung, các công trình nghiên cứu về thơ Nguyễn Quang Thiều đã có nhiều nhà nghiên cứu phê bình đánh giá, nhiều bài viết của tác giả báo chí có tên tuổi, bạn đọc yêu thơ đón nhận, những người nghiên cứu khoa học cũng lấy thơ ông làm đối tượng nghiên cứu. Nhưng chưa có công trình nào nghiên cứu về quan niệm và không gian, thời gian nghệ thuật, hình tượng nhà thơ và thi pháp thể loại trong thơ Nguyễn Quang Thiều. Do vậy, trên cơ sở tiếp thu những thành tựu của những nhà nghiên cứu đi trước, bài viết này của chúng tôi tập trung làm rõ bốn vấn đề cơ bản trong thi pháp thơ Nguyễn Quang Thiều. Qua đó, góp phần làm rõ thêm các giá trị độc đáo và ý nghĩa to lớn của tư tưởng nghệ thuật thơ Nguyễn Quang Thiều.
Phương pháp nghiên cứu
Trong bài viết này, chúng tôi sử sụng các phương pháp nghiên cứu: phương pháp hệ thống, phương pháp phân tích – tổng hợp và phương pháp so sánh - đối chiếu. Phương pháp hệ thống được sử dụng trong việc nghiên cứu toàn bộ thơ Nguyễn Quang Thiều tính tới thời điểm hiện tại, trong một hệ thống nhất quán để làm rõ tính thống nhất trong thi pháp của thơ Nguyễn Quang Thiều. Phương pháp so sánh - đối chiếu được sử dụng trong việc so sánh thơ Nguyễn Quang Thiều với thơ của một số nhà thơ tiêu biểu khác ở những phương diện có liên quan mà người viết bài này đặt ra để xem xét, khẳng định đóng góp riêng của Nguyễn Quang Thiều. Phương pháp phân tích - tổng hợp được sử dụng trong việc phân tích một số bài thơ, ý thơ tiêu biểu; phân tích hình tượng thơ bao trùm trong toàn bộ thế giới thơ Nguyễn Quang Thiều. Trên cơ sở đó, tổng hợp những ý nghĩa cơ bản, giá trị trong quan niệm, không gian, thời gian nghệ thuật và hình tượng tác giả, thi pháp thể loại trong thơ Nguyễn Quang Thiều.
Đọc tiếp: Đặc điểm thi pháp trong thơ Nguyễn Quang Thiều phần 2
