Nói đến con người bản năng là ta nghĩ đến nhu cầu cho sự tồn tại như việc ăn, ngủ, đi lại, công việc..., đến những nhu cầu tinh thần như ý chí, tình yêu, những khát khao mơ ước hướng tới những chuẩn mực đạo đức, cái đẹp, chân lý...Sự tồn tại của những nhu cầu, sự phát triển về tinh thần, về năng lực sáng tạo của cá nhân trong mọi biểu hiện của nó bao giờ cũng gắn với sự tồn tại của những cá tính, những tư chất riêng, năng lực phẩm chất riêng, tính cách riêng để khẳng định sự hiện hữu của chính cá nhân đó.
Ở đây, tác giả đã thể hiện vấn đề tính dục thông qua các mối quan hệ giữa ông Hàm với bà Son, giữa ông Hàm với người đàn bà làm thuê; và mối tình giữa trung tá Chỉnh với cô Lạc. Nhưng tiêu biểu và tập trung hơn cả là mối quan hệ xoay quanh nhân vật Trịnh Bá Hàm. Với mối tình của ông Hàm và bà Son, người đọc nhận thấy đây là một cuộc tình đơn phương mà ông Hàm dành cho bà. Bởi vậy, ngay trong đêm tân hôn, khi mà các thủ túc cần thiết của một đám hỉ được hoàn tất, đã diễn ra cuộc tra hỏi mà ông Hàm giành cho bà Son. Bởi lúc này đây, cơn ghen tuông kia khiến cho ông Hàm không làm chủ được mình, nổi cơn thịnh nộ lôi đình vì ông ta biết rõ rằng mình chỉ là kẻ đến sau bởi “cái trái cấm kia đã có kẻ bóc trước rồi”. Hàm đã đánh bà Son và sỉ nhục bà. Chắc chắn nếu không có lời nói phản kháng lại của bà Son “Anh im lặng thì tôi nguyện làm con hầu con hạ cho anh suốt đời...Rồi tôi sẽ báo oán, sẽ vật anh chết theo” [2, tr 81] thì hẳn ông Hàm đã không dừng lại. Sau lời nói của bà Son đã dẫn đến hành động điên cuồng của ông ta “nhảy tới nằm phủ lên người Son như phủ một con mồi. Tình yêu của kẻ ghen tột cùng đến thành rồ dại”[2, tr. 81] mà không cần để ý đến cảm xúc của người vợ.
Trong quan hệ vợ chồng ông Hàm và bà Son, thấm thoát thời gian cũng trôi qua đi. Đi liền với đó là những đứa con được sinh ra như sự minh chứng của cuộc hôn nhân này. Đời sống tình dục của hai vợ chồng này được thể hiện qua cái nhìn của tác giả “Theo lệ ngầm giữa hai người từ rất lâu rồi, từ ngày con cái đã khôn lớn, vợ chồng bà không ngủ chung giường. Nhưng hễ đang ngủ, bà Son bỗng thấy có bàn tay rờ rờ lần tìm, rồi hai ngón tay thô ráp bấu vào cổ chân mình, lay lay, thế là bà biết bóng người lờ mờ đang lẹt xẹt đi ra giường ngoài kia là ai, và đang cần gì ở bà” [2, tr.220]. Với ông Hàm, với tất cả những lần gọi bà Son, ông “luôn hăm hở mà vẫn lặng lẽ không một lời mơn trớn, tấm thân to ngang rắn chắc của ông đã phủ lên người bà” [2, tr.221]. Và trong một lần, sau khi bà Son nghe lời Trịnh Bá Thủ, em trai ông Hàm đến gặp Vũ Đình Phúc, đã giúp ông Hàm được giải nguy, tránh cho họ nhà Trịnh Bá bị mất danh dự, đổi lại bà Son chỉ nhận được những lời tra hỏi, đi liền với đó là sự nhiếc móc thậm tệ đã khiến bà Son phải nước mắt tuôn rơi lã chã, cùng với đó là sự mệt mỏi, uất ức ở trong lòng nên bà đã đi về buồng để nghỉ.
Trong tiểu thuyết này, con người bản năng tính dục không chỉ thể hiện trong mối qua hệ giữa hai vợ chồng ông Hàm mà nó còn được thể hiện giữa ông Hàm với người đàn bà làm thuê trong nhà. Ngay sau sự ra đi của bà Son ở bờ sông chỗ Vai Cày, người đàn bà này đã dùng mưu bị nhập đồng- nhập vào giả làm bà Son để căn dặn mọi người, hòng chiếm được một vị trí chắc chắn ở trong nhà- buộc Đào có muốn cũng không dám đuổi bà ta đi. Sự việc này đã không qua được sự soi xét của ông Hàm, bởi vậy ngay tối hôm ấy ông Hàm đã đi xuống buồng nơi người phụ nữ làm thuê đang ngủ và nói cho chị ta biết một sự thật rằng “Đồng nhập chỉ nhập vào những người cùng huyết thống” [2, tr.290]. Buộc chị ta phải thừa nhận hành động giả dối của mình. Đứng trước tình thế này, người phụ nữ kia đã nói rõ mục đích của việc đồng nhập là “muốn được ở lại hầu hạ ông, nên cháu mới dại dột nghĩ ra như thế...nên cháu phải đội lốt ma, đội lốt bà nhà để gia đình đừng đuổi cháu đi”[2, tr.290]. Không dừng lại ở lời nói, nhận thấy ông Hàm đã siêu lòng, cùng với ý thức phải tồn tại, bằng mọi giá phải ở lại đây nếu không sẽ đối mặt với cái đói đang treo lơ lửng trên đầu, chị ta đã chủ động “nhoai người lên ôm chặt lấy thắt lưng ông Hàm...Tức thì cả nửa người trên của người đàn bà ép chặt vào lòng ông, cọ sát vào những giá quan nhạy bén đang nóng ran trên da thịt ông...Chị ta đang ép trên bụng ông. Toàn thân chị ta đã trần trụi không còn một mảnh vải! Hai bầu vú nở căng, ấm mềm trùm kín cả mặt ông Hàm. Bàn tay chị ta rối rít lần tìm trên bụng ông” [2, tr.290,291].
Như vậy, có thể nhận thấy, tính dục, bản năng tự nhiên của con người được thể hiện trong mối quan hệ giữa ông Hàm với bà Son và giữa ông Hàm với người phụ nữ làm thuê là hoàn toàn trái ngược nhau. Nếu như trong quan hệ gia đình giữa ông Hàm và bà Son là mối quan hệ vợ chồng thì theo lẽ thường, tính giao giữa hai người phải thoả mãn, người này đem lại hạnh phúc sung sướng và niềm hoan lạc ái ân cho người kia và ngược lại. Nhưng ở đây, ông Hàm dường như chỉ chiếm được phần xác mà không chiếm được phần hồn, chỉ chiếm được phần con mà không chiếm được phần người vì những lần ái ân đều là do ông chủ động và bà Son dù không thích nhưng nhiều lần vẫn phải hoàn thành trách nhiệm của một người làm vợ. Đối lập với mối quan hệ trên, là quan hệ của ông Hàm với người phụ nữ làm thuê. Trên phương diện xã hội, thì ông là chủ, có quyền, tiếng nói có trọng lượng với người làm thuê, nhưng trong mối quan hệ ái tình này, phần chủ động lại thiên về người đàn bà làm thuê. Cả phần chủ động lẫn tư thế đều do chị ta làm chủ, ở đấy ông Hàm “cứ nằm đườn người một cách cao giá và tỏ ra thích thú khi được chị nâng niu hướng dẫn kiểu của một gã trai tơ lọt vào tay một ả nạ dòng” [2, tr.336]. Trong mối quan hệ ái tình này, quả thực với sự chủ động của người phụ nữ làm thuê đã giúp cho ông Hàm có được những cảm xúc, những khoái lạc thăng hoa mà với bà Son ông chưa từng được biết đến hay nếu có được cũng chỉ là những ảo giác do chính ông tự mình đem lại.
Tóm lại, với việc thể hiện con người bản năng tính dục, Nguyễn Khắc Trường đã giúp người đọc nhìn thấy lộ diện hơn về con người nông dân trong đời sống đương đại. Trong bao nhiêu năm, con người ta lo đấu tranh giành độc lập, dân tộc, những vấn đề của làng xóm, tông tộc hầu như bị chìm khuất, bỏ quên. Giờ đây khi đất nước hoà bình, con người đang sống trong bầu không khí đổi mới thì cuộc sống đời thường, những vấn đề tạo nên mối quan hệ liên kết từ bao đời nay, từ nhiều thế hệ của người Việt bỗng cựa mình thức dậy. Với Mảnh đất lắm người nhiều ma, Nguyễn Khắc Trường đã không ngần ngại khi phơi bày một hiện trạng tiêu cực, xấu xa của con người đang lừa miếng, đấu đá, thù hằn bởi chính mối quan hệ gia tộc. Qua đây nhà văn đã gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh về sự khánh kiệt nhân cách con người chỉ vì mối quan hệ họ tộc ở nông thôn nước ta thời hậu chiến.
Đọc tiếp: Quan niệm nghệ thuật về con người trong Mảnh đất lắm người nhiều ma phần 5
