Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong Vợ nhặt của Kim Lân và Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu – Tư tưởng nhân đạo sâu sắc
Văn học không chỉ là tấm gương phản chiếu hiện thực, mà còn là nơi thể hiện những trăn trở, suy tư của nhà văn về thân phận con người. Hai tác phẩm Vợ nhặt của Kim Lân và Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu, tuy viết về những thời đại khác nhau, nhưng đều xoáy sâu vào số phận của những con người nhỏ bé trong xã hội, từ đó bộc lộ tư tưởng nhân đạo sâu sắc. Thông qua nghệ thuật xây dựng nhân vật tài tình, hai tác giả đã không chỉ tái hiện hiện thực khốc liệt, mà còn khẳng định vẻ đẹp tiềm ẩn bên trong con người ngay cả trong những hoàn cảnh khốn cùng nhất.
1. Hình tượng nhân vật trong "Vợ nhặt" của Kim Lân – Khẳng định khát vọng sống và lòng nhân ái
Kim Lân, với biệt tài khắc họa đời sống nông thôn và con người lao động, đã tái hiện một bức tranh hiện thực đầy bi thảm của nạn đói năm 1945. Trong bối cảnh u ám ấy, nhân vật Tràng xuất hiện như một điểm sáng le lói của tình thương và hy vọng.
Tràng – một anh nông dân nghèo khổ, xấu xí, thô kệch – lại trở thành nhân vật trung tâm của tác phẩm với một diễn biến tâm lý hết sức độc đáo. Anh không chỉ đơn thuần là người "nhặt" được vợ giữa cơn đói, mà còn là biểu tượng của lòng nhân hậu và khát vọng hạnh phúc. Lúc đầu, hành động lấy vợ của Tràng dường như là một trò đùa ngẫu hứng, một quyết định đầy bất ngờ giữa thời điểm mà người ta còn không lo nổi thân mình. Nhưng càng đi sâu vào diễn biến tâm lý, ta càng thấy rõ sự chuyển biến lớn lao trong nhận thức của Tràng. Từ một người đàn ông đơn độc, xuề xòa, Tràng bắt đầu cảm nhận được trách nhiệm, niềm vui khi có một mái ấm thực sự. Hình ảnh Tràng cười tủm tỉm, rồi lặng lẽ sửa soạn nhà cửa, thể hiện một niềm hy vọng mong manh giữa cái đói, cái chết.
Bên cạnh Tràng, nhân vật người vợ nhặt cũng là một hình tượng độc đáo, thể hiện tài năng của Kim Lân trong nghệ thuật xây dựng nhân vật. Người đàn bà ấy không có tên tuổi, quê quán, không có một lai lịch rõ ràng – một hình tượng đại diện cho vô số con người khốn khổ trong nạn đói. Lúc đầu, cô xuất hiện với vẻ bề ngoài cục cằn, trơ trẽn – một người phụ nữ bất chấp sĩ diện chỉ để có được miếng ăn. Nhưng sau khi bước vào ngôi nhà của Tràng, cô dần bộc lộ những phẩm chất đáng quý: sự nết na, hiền dịu, khát khao được làm vợ, làm mẹ. Qua sự thay đổi đó, Kim Lân muốn khẳng định một chân lý: trong bất cứ hoàn cảnh nào, con người vẫn luôn vươn lên, tìm kiếm sự sống và hạnh phúc.
Cùng với Tràng và người vợ nhặt, nhân vật bà cụ Tứ – mẹ Tràng – cũng góp phần thể hiện tư tưởng nhân đạo của Kim Lân. Bà là một người phụ nữ già nua, nghèo khổ, nhưng lại có tấm lòng bao dung vô bờ bến. Dù biết con mình lấy vợ trong cảnh đói kém là chuyện không bình thường, nhưng bà không phản đối mà chấp nhận, còn động viên con dâu với những lời lẽ đầy hy vọng. Hình ảnh bà lụi cụi dọn dẹp, chăm sóc bữa cơm đạm bạc cho con cháu trong ngày đầu tiên làm dâu đã thể hiện rõ sự bao dung và yêu thương thầm lặng.
Qua nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật sắc sảo, cùng việc khéo léo sử dụng đối thoại, hành động để bộc lộ tính cách, Kim Lân đã thành công trong việc xây dựng những con người có vẻ ngoài khốn khổ nhưng lại mang trong mình niềm tin và sự sống mãnh liệt. Điều này góp phần tạo nên tư tưởng nhân đạo sâu sắc: con người, dù trong cảnh đói nghèo, vẫn luôn hướng về tương lai và nuôi dưỡng lòng nhân ái.
2. Nhân vật trong "Chiếc thuyền ngoài xa" của Nguyễn Minh Châu – Hiện thực phức tạp và cái nhìn đa chiều về con người
Nếu Kim Lân tập trung vào tình thương giữa con người với nhau để làm nổi bật tư tưởng nhân đạo, thì Nguyễn Minh Châu lại hướng đến sự chiêm nghiệm về bản chất cuộc sống và số phận con người trong xã hội hiện đại. Truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa đặt nhân vật vào một bối cảnh đầy nghịch lý: vẻ đẹp nghệ thuật đối lập hoàn toàn với hiện thực trần trụi.
Nhân vật người đàn bà hàng chài là trung tâm của câu chuyện, cũng là nhân vật mang đến những trăn trở sâu sắc về thân phận người phụ nữ. Chị là người phụ nữ nghèo khổ, sống trong cảnh bị chồng đánh đập triền miên, nhưng lại nhẫn nhịn, cam chịu. Sự cam chịu của chị không xuất phát từ yếu đuối, mà từ tình thương con, từ sự thấu hiểu những góc khuất của cuộc đời. Khi đứng trước tòa án, thay vì tố cáo người chồng vũ phu, chị lại xin tòa đừng bắt anh ta đi, bởi lẽ "đàn bà ở thuyền chúng tôi cần có người đàn ông để chèo chống khi phong ba". Chi tiết này đã khiến người đọc phải suy ngẫm về những nghịch lý của cuộc sống: có những nỗi đau không thể giải quyết bằng lẽ công bằng đơn thuần, mà cần có sự thấu hiểu và lòng trắc ẩn.
Nhân vật người đàn ông hàng chài – kẻ vũ phu, thô bạo – không bị Nguyễn Minh Châu khắc họa một cách phiến diện. Ông không chỉ là một kẻ độc ác, mà còn là một con người bị đẩy vào bước đường cùng của đói nghèo và bế tắc. Điều đó cho thấy, cái ác không chỉ xuất phát từ bản chất, mà còn từ hoàn cảnh xô đẩy.
Bên cạnh đó, nhân vật người nghệ sĩ Phùng cũng là một điểm nhấn trong truyện. Ban đầu, Phùng nhìn nhận thế giới bằng con mắt lãng mạn, khi cho rằng chiếc thuyền ngoài xa trên biển sớm chính là vẻ đẹp toàn bích. Nhưng khi chứng kiến cảnh bạo lực gia đình, anh đã bừng tỉnh, nhận ra rằng đằng sau vẻ đẹp ấy là một hiện thực đầy đau khổ. Nguyễn Minh Châu đã cho nhân vật Phùng một hành trình nhận thức để truyền tải thông điệp: nghệ thuật không thể tách rời hiện thực, và không thể nhìn đời bằng cái nhìn đơn giản.
3. Sự gặp gỡ trong tư tưởng nhân đạo của hai tác giả
Dù khai thác những bối cảnh khác nhau, nhưng cả Kim Lân và Nguyễn Minh Châu đều gặp nhau ở tư tưởng nhân đạo sâu sắc. Một người ngợi ca tình thương giữa những con người nghèo khổ, một người trăn trở về số phận và nghịch lý cuộc đời. Cả hai đều không dừng lại ở việc tố cáo hiện thực, mà vươn xa hơn – tìm kiếm ánh sáng của tình người và lòng trắc ẩn.
Kết luận
Với nghệ thuật xây dựng nhân vật đặc sắc, cả Kim Lân và Nguyễn Minh Châu đã để lại những tác phẩm có sức ám ảnh lâu dài. Hai tác phẩm không chỉ phản ánh hiện thực mà còn khơi dậy trong lòng người đọc những suy tư về thân phận, về giá trị của con người trong cuộc đời đầy nghịch lý.
