Hình tượng nhân vật cô đơn trong Phía sau nghi can X phần 6

1. Nghệ thuật thể hiện con người cô đơn qua việc xây dựng nhân vật Ishigami

Khác với nhân vật trong các giai đoạn văn học trước đó như văn học cổ đại hay trung đại, nhân vật được xây dựng dựa trên nguyên tắc đồng nhất, văn học hiện đại và hậu hiện đại xây dựng nhân vật dựa trên nguyên tắc không đồng nhất. Họ là hiện thân của một chỉnh thể bao chứa nhiều sự vênh lệch và các mặt đối lập. Nhân vật Ishigami trong Phía sau nghi can X cũng được xây dựng dựa trên nguyên tắc đó.

Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong sự vênh lệch giữa ngoại hình với phẩm chất và trong những hành động.

Higashino Keigo đã khắc hoạ nhân vật Ishigami trước tiên từ ngoại hình. Ngoại hình ấy thể hiện sự vênh lệch rõ ràng với phẩm chất bên trong. Bề ngoài của anh được soi chiếu từ nhiều góc nhìn: góc nhìn của người kể chuyện, nhân vật Yasuko, nhà vật lí Yugawa và các điều tra viên là Kusanagi, Kishiya. Qua lời người kể chuyện, Ishigami là người “có khuôn mặt tròn, nét mặt vô cảm và đôi mắt nhỏ như sợi chỉ đang nhìn thẳng về phía trước.” Qua nhận xét của Yugawa, Ishigami trong quá khứ có dáng ngồi tròn tròn mỗi khi tập trung giải toán, và khuôn mặt luôn có phần già dặn. Qua con mắt Kusanagi đồng nghiệp Kishiya, đó là “một người độ tuổi trung niên có vẻ ngoài thấp đậm” và cũng già hơn tuổi thực, bởi khi biết Ishigami cũng từng học cùng một trường đại học với bạn mình, viên thanh tra đã lập tức mặc định đó là đàn anh khóa trước. Yasuko thì quan sát tỉ mỉ và có nhiều nhận xét hơn cả về ngoại hình của Ishigami. Anh “có dáng người thấp đậm, mặt tròn và to. Trái ngược với khuôn mặt, hai mắt anh ta nhỏ như hai sợi chỉ. Mái tóc mỏng, được cắt ngắn. Trông anh ta xấp xỉ năm mươi, mặc dù có thể thực tế trẻ hơn thế.”, là kiểu người không chú ý tới vẻ bề ngoài vì “lúc nào cũng mặc những bộ quần áo có vẻ giống nhau.” Mặc dù Yasuko không thể hiện đánh giá trực tiếp của bản thân về bề ngoài của Ishigami, nhưng nó không có vẻ gì là gây hứng thú hay thiện cảm đặc biệt cho cô. Từ những góc nhìn ấy, bức chân dung của Ishigami được khắc hoạ hoàn toàn không phải là một người đàn ông có sức hấp dẫn về ngoại hình. Đặc biệt, đôi mắt là cửa sổ tâm hồn nhưng Ishigami lại có một đôi mắt “nhỏ như sợ chỉ”, nó không thể giúp anh dễ dàng toát ra được bản chất thiên tài cũng như giới hạn đi khả năng biểu hiện cảm xúc của khuôn mặt. Khiến ở anh toát ra một vẻ vô cảm. Yasuko đã bật cười chua xót khi không thể tưởng tượng nổi khi con người “khô khan cứng nhắc” như Ishigami mời mình đi chơi thì sẽ thế nào.

Nhưng ẩn chứa trong hình thức xấu xí kém hấp dẫn ấy lại là một bộ óc thiên tài hiếm gặp. Ishigami có thể dùng sáu tiếng để tìm ra chỗ sai sót của một bài chứng minh toán học mà như giáo sư nhận xét là ngay cả những người am hiểu tường tận về toán học cũng khó mà tìm ra. Anh đã vạch ra kế hoạch gần như hoàn hảo để đánh lạc hướng cảnh sát trong vụ án của Togashi. Đằng sau vẻ lạnh lùng lí trí là một người con hiếu thảo đầy trách nhiệm, đã chấp nhận từ bỏ hoài bão làm một nhà toán học để kiếm tiền phụng dưỡng cha mẹ già. Ẩn dưới vẻ khô khan, cứng nhắc và vô cảm lại là một trái tim yêu nhiệt thành. Anh sẵn sàng đánh đổi tất cả để bảo vệ người mình yêu thậm chí chấp nhận việc huỷ hoại đi danh tiếng và đánh mất tự do của bản thân. Đứng trước nguy cơ kế hoạch bị bại lộ và Yasuko phải vào tù, anh đã tung ra con át chủ bài cuối cùng. Ishigami tự nhận mình là kẻ giết Togashi. Điều này nhằm biến mẹ con Yasuko thành nạn nhân vô tội và biến bản thân anh thành kẻ giết người, một tên tâm thần biến thái luôn nghe lén mẹ con họ. Đó là một sự hi sinh cao cả tới điên rồ như Yugawa từng nói với Yasuko: “Đó là một sự hi sinh mà những người bình thường như tôi và chị không thể tưởng tượng ra nổi”. Ishigami đã thành công che đậy vụ án không chỉ ở phương diện vật chất mà còn ở cả phương diện tinh thần. Hai mẹ con Yasuko không cần phải nói dối vì cảnh sát đã đi sai hướng ngay từ đâu. Mà cách giải này chỉ có anh mới tìm ra.

Thế nhưng sự hi sinh cao cả của Ishigami có hoàn toàn đáng được ngợi ca? Trở lại chi tiết Ishigami tự sắp xếp và chuẩn bị những bằng chứng tố cáo chính mình để chịu tội thay Yasuko. Xét về góc độ tình cảm, đó là một hành động hi sinh cao thượng, nhưng xét về lí trí, nó lại là hành vi vi phạm pháp luật. Và khủng khiếp hơn nữa, sự bảo vệ ấy dựa trên một tiền đề đẫm máu, đó là Ishigami đã sát hại thêm một người vô tội khác để hoán đổi thân phận với Togashi bị giết vào tối hôm trước, nhằm đánh lạc hướng cảnh sát về thời gian tử vong. Xét về góc độ logic, Ishigami đã lập ra được một kế hoạch gần như hoàn hảo, nhưng điều đó đi liền với sự trả giá. Đó là biến chính mình thành kẻ giết người. Và để hoàn thành “bức tranh” biến mẹ con Yasuko thành vô tội thì cần thêm một cái xác vô tội nữa. Ishigami đã làm rất kín kẽ và sắp che mắt được tất cả mọi người. Thế nhưng Yugawa lại là một biến số bất ngờ xuất hiện. Yugawa cuối cùng đã hiểu được tính logic trong kế hoạch vì có cùng kiểu suy nghĩ với Ishigami, nhưng Kusanagi thì không thể nào chấp nhận: “Giết người là hợp logic à?” - câu hỏi của Kusanagi có lẽ cũng là câu hỏi của rất nhiều người.